Monday, February 6, 2012

Eizawnna kawng inkawhhmuh

Kan ram dinhmun en hian zirlaite leh thalaite zingah Career Awareness lam kan hawi loh chuan kan ram hmabak hi a eng lo mai thei. Engvangin nge kan thalaite zingah hnathawh tur mumal nei lo an kat tak nuk mai? Chhanna tam tak a awm thei ngei ang. Thalaite leh zirlaite hnenah an hmakhua inkawhmuhna tha kan pek loh chuan a tawpah beidawnna mai an paw chhuak lovang tih a sawi theihloh. Lehkhathiam si, eizawnna nei lem lova tei ta mai mai, a tawpah nun beidawnna avanga mahni intihhrehawmna hial thlen te pawh awm theih a ni. Chuvangin hemi kawngah hian Kristian thalaite hian ke kan pen a tul khawp mai.
Tun thleng hian zirlaite zingah tum mumal nei rana lehkha zir hi kan tam lo hle mai a, BA/MA zirlaite zingah pawh a ni tho. Hemi a nih avang hian zirna lama kan kal chhoh zelnaah rualelna kan neih tawk loh phah thin a, chu chuan hna zawnna thlengin a nghawng chho ta a ni. Mizote zingah hian ‘hna’ kan tih hi ‘Sawrkar hna’ ni bik tlata hriatna hi a awm tlat a, hei hian min tibuai thin. Chuvangin hna zawnna kawngah pawh tam tak chuan Sawrkar hna a nih loh chuan dil kan tum lova, kan hmu a nih pawhin hna dang zawn pahin kan thawk vel mai mai thin. Hemi chungchangah hian sawi tur tam tak a awm thei ang.
Hna dil tur chungchangah pawh inkawhhmuh kan ngai hle a, hriat loh avanga dil loh pawh hi kan ngah viau awm e. Tunhnaiah Mizorama Staff Selection Commission(SSC) hotu lian pakhat rawn kal chuan SSC-ah hian Mizoram atanga dil an tlem thin thu a sawi. Dil an tlem chuan hna hmu pawh tlem te an ni dawn tih a ni a. Mizoram atanga dil an tlem thinna chhan ni a lang chu inkawhhmuhna kan neih that tawk loh vang a ni. SSC hian Central sawrkar hnuaia hrang hrang (Group A hnuai lam )an khawih a, kumtinin engemaw zat an la thar reng thin. SSC ah hian a nawlpui tan hna a tam a, Pawl 12 leh BA pass chin tan ringawt pawh hna a tam khawp mai. Entirnan, Combined Higher Secondary Level Exam, Combined Graduate Level Exam, Data Entry Operator etc. Heng hna hrang hrangte hi ST quota engemaw zat a awm thin a, Mizote hian hmang tangkai thiam ila a va tha dawn em ! Kan rilru in Mizoram chhung chauh tin zawn lo ila, kan khaw hawi te pawh kan tih zauh a tul hle mai.
Tunhnaiah Indian Army, Navy leh Air Force ah officer lut an tlem tak avangin thuneitu lam ten hlawh an tisang a. Hei hi mi thiam tak takin Sipai Officer an nih chakna tura an tawktar a ni. Mizote zingah ngei pawh sipai officer a lut hi kan tlem ta hle a, eng nge a chhan ni ang. A chhan pakhat ni thei awm chu written test vang hi a ni awm e. Written Test-a tling tur chuan inzir nasat a ngai a, inchhunga inkhung a ngai a, chu tak chu kan peih loh thin chu a ni. Khawlai nuam kan ti a, hla zir, hnatlang, khawhar in kal, inkhawm te a lo ngai thin bawk nen, zirna lam kan ngaihthah phah thin. Hetiang dinhmun kan nih avang hian Sipai Officer a lut duh tan chuan HSS leh College kal laia NCC zawm hi a fuh khawp mai. NCC ‘C’ Certificate nei tan chuan Exam buai a ngai lo. Sipai Officer lakna tura exam buatsaihah hian (UPSC exam telin) ‘C’ Certificate nei chu exam kher a ngai lova, interview tura koh nghal an ni thin. Tin, kumtin hian hetiang post ah hian ‘C’ certificate nei tan post 100 vel hi reserve thin a ni bawk. Mizote zingah pawh NCC hmang tangkai tak tak hi an thahnem tawh hle a ni. Chuvangin zirlai tan chuan NCC lama tel hi hnazawnna nen a inkawp avangin a fuh khawp ang.
Kan changkang zel a, kan in leh lo enkawl dan pawh a changkang chho ve ta zel a, Aizawl khawpui chhungah ngei pawh In tha tak tak, sap ram In ang mai hi a ther fur tawh a. In chhung ropui tak tak leh changkang tak tak pawh a tam ta. Heng kan In chhung cheimawi tur hian Mizo zingah hetiang lama mithiam, Interior designer kan la nei tam lo hle a. Tunah han hausa deuh leh In thatak tak nei chuan Interior Designer te hi an inchhung chei turin an rawn tawh a, ram a thang zel anga kan la mamawh chho zel ang. Chuvangin hetiang lama thiamna nei hi Mizote zingah kan mamawh tul tulh dawn. Chuvangin Interior Designing zirna lamah hian thalaiten ngaihtuahna kan sen a ngai.
Thiamna sang neih kawngah pawh tan kan lak a ngai hle mai. Tunhnaiah Doctorate hmu thar engemaw zat kan nei a, a lawmawm khawp mai.University te hial kan neih tawh avangin thiamna sang tak tak neih leh mi la zir loh lam te hi kan zir a, kan ngaihven a tul tawh a. University hna laknaah an duh ang thiamna Mizo zingah nei kan awm thin loh avanga loh theih lohva hnamdang lak a ngaih chang a tam ta mai. Entirnan, Mass Communication lam pawh kan uar, mahse PhD nei erawh kan la nei mang lo. Kumtinin Engineer zir turin thalai engemaw zat kan tir liam a, Mizoram quota chan loh hlauvin kan vir hut hut a. Kan zir chhuak a, BE ah kan tawp a, a aia sang zir tum leh Engineering lama Doctorate degree hial sual chhuak chu tunhnaiah kan nei ta mang lo. IIT te pawh kan nei, mahse zirtirtu atan hnamdang ho loh theihlohva an rawn luh a la ngai tlat. Chuvangin Mizo thalai lehkhathiam te hian thiamna sang leh ril zawk neih kawngah hian tan kan lak a ngai khawp mai.
Tunlaiah phai lam atangin Hotel, Call Centre, Restaurant vela hnathawk tur Mizo thalai an duh thu kan hre fo thin a. Hetiang lakah hian kan fimkhur a tha hle. Kan rama hnathawh tur mai a awm loh avangin hetiang ang sawmna hi hnar har kan ti thin a, phai lamah ka zui thla a, mi tam tak chu beidawngin an rawn haw leh thin. Tin, inbumna te a tel thin bawk avang hian hriatchian loh chu hmun hla ah phei chuan bawh huam huam loh a fuh zawk. Thenkhat chu mipat hmeichhiatna lam kaihhnawih te a lo nih thin avangin nunchang thlengin an hlauh thei. Chuvangin hna kan zawnna ah hian fimkhur ila, Kristianna nena inmil hna te pawh zawng thiam ila a tha khawp mai.
Kan ram than chhoh zel dan en mil hian eizawnna bultanna tur hian a lo inbuatsaih theih. Entirnan, bawlhhlawh paih chungchang hi kan ram in a la buaipui dawn chauh a, Sawrkar pawh in hma a la chho zel bawk a. Chuvangin nakin lawkah chuan Waste Managment lama thiamna nei te hi kan la mamawh hle dawn a, a lo inbuatsaih chi viau ang. Nakina lawkah chuan kan la mamawh em em tur, tunah pawh kan mamawh chhoh tan mek chu Management lam thiam hi a ni. Private company leh Bussiness firm/Centre te a pung chho zel ang a, hetiang lama thiamna nei te hi kan mamawh tulh tulh ang. Tin, Hotel leh Restaurant changkang tak tak te pawh kan la nei zel ang a, chutih hunah chuan Hotel management lam thiamna nei te an pawimawh ang. Lo inhmakhua te pawh a tha hle a ni. Tuna mi tam takin eizawnna kan neih ang chi te pawh hi tunaia changkang zawk leh awmze nei zawka kan her rem thiam te pawh a tha khawp mai. Entirnan, lu mehna dawr te pawh hi tunaia changkang deuh zawkin a siam theih. Tuna lu mehna dawr kan enkawl ang loh deuh hian fel fai leh thianghlim zawkin enkawl ila, lu suk fai nghalna tur tui nen inchhawp ta vek bawk ila. Khawlaia len vah vel pah pawhin meh tir mai a awlsam ang. Tun dinhmunah hi chuan a hranpa a lumet tura inbuatsaih a ngai a. Len haw lamah emaw, len chhuah hma in emaw kan meh tir lo thei lova, a chhan chu meh zawhah mahni Ina haw a, lusuk phawt zel a ngaih thin vang a ni. Chutiang dawr chu ram dangah chuan an nei deuh vek tawh zawk a, kan ramah pawh hian kan tih ve a ngai tawh.
Eng pawh nise, eizawnna kawngah hian Kristian thalaite hian khawhawi kan tih zauh tul a, kan state ringawt hi ngaihven lo ila, khawvel hmun dang te pawh kan melh a tul khawp mai. Tunlaiah Internet kan hmang nasa tawh a, thalaite zingah nasa takin hmun a khuar tawh a, Facebook te phei chu hre lo kan tam tawh awm lo ve. A hranpa a Internet Connection nei kher lo pawhin Mobile Phone atangin a khawih theih vek tawh avangin khawpui leh thingtlang a dang chuang lo. Hetiang ang awlsamna te hi hna zawnna atana kan hman tangkai thiam chuan a hlu khawp ang. Internet te hi Facebook a thiante kawmna atan chauh hmang lovin hna zawnna atan te hmang ila, thil tangkaiah i hmang ang u. Tunlaiah phei chuan hna tam tak hi Online-a dil chi te a ni tawh a, a bikin Bank Exam phei chu ‘Online Application’ veka dil tur a ni tawh a. Hemi avang hian heng kan mobile phone te, internet te hi a tangkai hle a ni. KTP memberte hian kan mobile phone te hi hetiang zawng hian hman tangkai i tum ang u.
A pawimawh berah chuan hna zawn leh eizawnna kawng kan zawh mekah hian taimakna leh tumruhna a pawimawh ber a, ‘teirei peih’ a ngai. ‘KTP active member ni chunga zirna kawnga hlawhtlin leh filawr nih hi thil theihloh a ni’ ti a mi sawi thin hi a theih zia te pawh kan lantir a ngai a, chumi ti tur erawh chuan TV leh Computer Games, internet facebook vel buaipui mai lo deuh hian buaipui tur dik tak zawk hi i buaipui ang u.
- Dr Malsawmliana,
(Kristian Thalai, January, 2012 pp.17-21)

2011 MPSC Exam Result thlirletna

Khawi nge beng tivartu atan leh hriat ve mai mai atan nikum chhunga Mizoram Public Service Commission(MPSC) in Public Exam a buatsaih hrang hranga tling zat leh District hrang hrang tlin dan te han tarlang mai mai ila. Thalaite han zawng mek te zingah inelna thianghlim a awm thei mahna. Kum kalta leh kum hmasa lamah te khan MPSC hian hna hrang hrang lakna atan open exam a buatsaih nasa hle a, mi engemaw zatin hna thar duhawm tak tak an hmuh phah nual nghe nghe a ni. Chumi piah lamah Departmental Exam pawh a buatsaih nual bawk a, Sawrkar hnathawk engemaw zatin Departmental Exam hmangin an kaisan phah bawk a.

Hna a vang a, lehkhathiam leh thiam sang lem lo hna zawng kan inpel suau suau a, chutih laiin hna erawh a vang hle thung. A bikin Sawrkar hna nghet hmuh chu a har hle a, a nghet lem lo contract leh MR pawh hmuh a awl bik chuang lova. Hemi a nih avang hian direct taka Sawrkar hna nghet hmu te chu kan inlawmpui a, vawi lehkhata Officer han ni thut te phei chu kan inchawimawi nasa hle a ni. Hman zan lawkah pawh Zonet Cable TV chuan MPS tling tharte lawmpuina hun an hmang a nih kha. MPS tling thar pakhat chu ‘I veng/khua ten eng angin nge an chawimawi che, pangpar thi te an awrh tir che em ? tin ka zawt fiam a, ani chuan an tih lem loh thu in min chhang. ‘Zaithiam chu ni la, thleng sang vak lo mah la an chawimawi viau law’ng che maw ? tiin ka zawt leh hram a.

Nikum chhung khan Mizoram Public Service Commission in an Website-a an tarlan chinah hna chi hrang hrang 11-ah Open/Public Exam a buatsaih a, chungte chu - Clinical Psychologist, Programmer Election Dept., Assistant Director (Forensic) (Toxicology) under Home Department, Mizoram Engineering Service (Civil), PWD, Librarian, Law & Judicial Department (Civil Secretariat), Assistant Soil Conservation Officer under Soil & Water Conservation Department, Junior Inspector of Cooperative Societies ( Co-operation Department), Assistant Superintendent of Accounts ( Food, Civil Supplies & Consumer Affairs Department), Circle Officer under Social Welfare Department, MFAS, MPS te an ni a. Heng hna hrang hrangah te hian Post 51 a awm a, chungah chuan Exam hi neih a ni.

Heng Post 51-a tling te zingah hian District hrang hrang atangin tling an awm vek a, an tam dan erawh a inthlau hle thung. Hetiangin :

S/No. District Tling zat %
1. Aizawl 31 60.78
2. Champhai 5 9.80
3. Lunglei 4 7.84
4. Serchhip 4 7.84
5. Saiha 3 5.88
6. Kolasib 2 3.92
7. Mamit 1 1.96
8. Lawngtlai 1 1.96

A chung Table atang hian District tin te inthlauh dan a lang chiang hle a, Aizawl District chhung atanga tling an thahnem viau laiin Lawngtlai leh Mamit District atangin Post 51-ah mi 1 ve ve chauh an tling a. Tan lak a ngai hle a ni.

Tin, Aizawl District hnaih ber tu Champhai District atang hian mi 5 an tling a, an inthlau khawp mai. Chutih rualin Champhai Districit atanga tling te khi mi 2 chiah Champhai khawpui chhung ami an ni a, a dang 3 chu khaw dang (Leithum, Hnahlan leh Vangchhia) te an ni.

Aizawl District atangin mi 31 an tling a, heng zingah hian mi 30 chu Aizawl khawpui chhunga mi vek an ni a, 1 hi Darlawn khua a ni thung. Aizawl khawpui chhungah hian veng 80 chuang a awm a, chung zingah chuan Mission Vengthlang, Chaltlang leh Electric veng atangin mi 2 theuh an tling a, a dang veng 25 atangin pakhat theuh an tling bawk. Heng veng 25 te hi han tarlang ve hrim hrim ila a tha awm e - Zarkawt, Chanmari, Thakthing, Luangmual, Bethlehem, Dam Veng, Khatla South, Vaivakawn, Chanmari West, Durtlang Leitan, Zemabawk North, Chhinga Veng, Chawnpui, Tlangnuam, Dawrpui, Dinthar, Venghnuai, Laipuitlang, Bawngkawn Chhim veng, College Veng, Bungkawn Vengthar, Kulikawn, Venghlui, Mission Veng leh Venghnuai. Heta veng hming lang ve lo te tan hian tanlak a ngai hle mai.

Tin, post awm zat 51 atang hian mipa tling zat hi 35 an ni a, hmeichhia hi 16 an tling bawk. Hmeichhia an tlem nachhan ni a lang pakhat chu MPS vang hi a ni mai thei e. MPS ah hian Physical Test a awm avangin mipa karah hmeichhe tan tlin a har deuh vang pawh a ni ang.

Kumin chhovah pawh MPSC hian hna hrang hrangah Exam a buatsaih leh ngei turah ngai ila, hengah te hian zirlaite leh hna zawng lai ten tih tak zeta inbuatsaih chunga kan hmachhawn a tha hle. Hna avang kan ti a, hnathawh tur zawngin kan impel suau suau a, awlsam taka hna hmuh kan tum a, hmelhriat nei tha leh chhungte nei tha nih kan duh a, induhsakna avanga hna hmuh te kan tum a, chutih laiin beih fet ngai leh Exam chi ah te chuan tha pui kan thawh leh peih mang si lo. A chungah District hrang hrang leh veng hrang hrang tlin dan atang hian inelna thianghlim nei ila, khaw tin leh veng tin MPS/MCS etc. tling thar neih tum theuh ila. Thalai hna zawng mekte pawhin tha pui thawhin i han bei tak tak teh ang u.

- Dr Malsawmliana
(Vanglaini January 29-30, 2012)