Tuesday, May 10, 2011

LALLULA HMUN HLUI

- Malsawmliana

Mizorama lui sei ber leh lar ber, tlawng lui thlang lamah hian hmanlai Mizo lal ropui tak takte khan tual an lo chai tawh thin a. Tuna chhimthlang lam, a bikin Darlung tlang leh Sabual ramah te hian an sulhnu hi hmuh tur a tamin tun thleng pawh hian an hming hi a la reh lova, an hming chawiin hmun engemaw zat hi chu a la awm a ni. Mizo lal ropui ho bakah hian hnam thenkhat, Dawn hnam te, Bawng hnam te leh hnam eng engemaw chuan an thlang tlak na lamah he lai ram vel hi an hrut thla tel ngei ni pawhin a lang bawk. A bik takin Sabual ram phei hi chu Lallula leh Laltuaka te khawhmun hlui kha a ni a, hnuhma an ngah khawp mai. Tun thleng hian Lallula hmun hlui te, a fanu Ridawpi lungphun te hmuh tur a la awm a, a khaw piah lawk, Bawltea daiah Laltuaka lung pawh a la ding nghe nghe bawk. Lallula hmun hlui hi ka pu Chhuanvawra khan huan atan a rochung chho ta zel a, kan naupan zual lai phei chuan fu huan atan kan hmang a, a khat tawkin fu her turin chhungkuain kan kal dam dam thin.



Chapchar awllen lai a ni a, thing tlang lamah chuan lo an vat zo tawh a, an awl hun lai tak a ni awm e. Kei pawh hna lama ka awl ve hun lai tak a nih bawk avangin engemaw tak tih tumin rilru ka siam a. Kan khaw hlui hi ka tlawh lohna a rei tak deuh avang leh hetia nupui fanau te nena kan han inkaih bawr ve tak dih diah hnu hian ka la tlawh leh loh avangin tlawh duhna rilru ka nei a. Chubakah, chhungkaw titi nikhua a ‘kan khua’ kan tih fo hi ka nupui leh fanau te hian an la hmuh ve loh bawk avangin hmu ve se ka ti hle bawk a. Hengte avang hian tun chapchar awllen lai hian i han khualpang zin teh ang kan ti ta a.

Kawngte a tha tawh a, motor ken pawh a theih ang an tih avangin motor keng turin ka inbuatsaih a. Kan khua ka lo tih ve fo hi ka tlawh khat tak deuh avang leh pawi pang ka lo ngah ve tak avang hian rilru ah a lian hlei the ta lova. Amaherawhchu, tun hnuah hian tlawh fo duhna ka nei lian leh ta hle a, a chhan chu Mizo history-ah hmun pawimawh tak a chan ve vang hi a ni. Han ti ve khanglang ila, naupang te kan nih lai kha chuan Aizawl atangin nileng kal a ni a, tunah erawh chuan darkar 3 vel kal chauh a ni ta. Nakinah phei chuan darkar 2 ah pawh kan thleng thei tawh maiin ka ring.

Hma taka thlen kan duh avangin zing dar 7:30 ah kan chhuak a, chhungkua a zin tih takah ka fapa phei chu a han phur laileng khawp a, kawng tluanin a uang tluan chhuak zak a, motor ruih a hre lem lo bawk a, a hahdam thlak phian mai. Nupui fanau hruaia kal kan nih bawk avangin rilruin nunhlui a chhui kir lo thei lova. Ngaizel pelh atangin nupui te hnenah ‘hmanah(kan tet lai) chuan helai hi hetiang hian a awm a’ tiin kan inhrilh phei zel a, a ninawm hman viauin ka ring. Dar 9-ah Aibawk kan thleng a, Hotel-a chaw kan ei lai chuan tukverh atangn kan han thlir a, kan kal lehna tur chu ralkhatah kawng a in sial phei raih a, a lunglen thlak duh khawp mai. Tichuan Chaw ei khamah muangchangin kan tlan leh a, khawtlang lama kal tur ngang kan nih avangin kawngpui atanga kan pen a ngai ta a. Kawng pawh a lo tha tawh khawp mai a, alkatra an lo luan dum zuih tawh a, motor te chi tan pawh nuamsa in a tlan thei. Hetia kawng a that hnu hian ka la kal leh ta miah loh avangin mitthla in kawng chhiat lai kha a hmu lo thei lova, kan khaikhin lo thei lo.

Motor khalh reng chung siin rilru chhungril chuan kum 20 vel liam ta kha min thlirkir a, helai kawng vela chhungkuaa ke a kan kal thliai thliai laite mitthlaah a lo lang a, tlawng lei thlen thlak hlan kan nghahhlelh thin zia te kha ! Chutah kan han thleng thla a, chaw kan han fak a, naupang tan chuan a nghahhlelhawm thin a ni. A mel zawnga teh chuan Sateek atang hian Tlawng lui hi mel 14 tih a ni thin a, Tlawng lui atang hian kan khua hi mel 14 vel a la ni leh a, ke-a kal chuan nileng kal deuh thaw a ni mai e. Chutianga suangtuahna nen ka inkawm lai chuan karlovah Tlawng lui kan thleng thla der a, lei pawh a ngaite in a lo la in dawh zui mai a. Motor in kan zawh phei a, ral leh lamah kan chawl. Lei-ah te chuan thla te kan han la ve zawr zawr a. Tunah erawh chuan a sirah leihlawn tha deuh mai an dawh tak avang hian a hlui zawk hi chu hluihlawn a ni tawh a, a lunglen thlak ve viau mai. Chhungkua a naupan lai hun han sawichhuah apiang hian he leihlawn hian hmun a chang ve ziah thin a, sawi tur kan ngah a, naupan lai sawi chhuah nikhua chuan kha tlawng lei khan lam rik a hla hlawh zel ang.

Reivaklo kan chawlh hnuah kan tlan leh par par a, chho zawnga kal a ngaih tawh avang leh ral leh lam anga ‘alkatra’ luan a la nih ve loh avangin tlan chak erawh a har ta deuh. Naupang hruai kan nih avangin a khat tawka din zauh zauh a ngai a, chuti chung pawh chuan a la hma hle tho mai. Bawngthah khua kan thleng a, an khaw daiah chuan hmana kan hmuh fo thin Bung lian pui kha a lo la inzar pharh duai mai a, ka thlir thuak a, kan tlan pel lehnghal a. Ni sensa hnuaia chu khua kan tlan pelh lai chuan chu khuaah chuan mi pakhat hian a khawvel hun a lo hmang liam ve mek a. Karlovah Darlung khua kan thleng ta. Hman atangin chu khua kan thlen chuan kan khua a hnai tawh tih ka hria. Chutah zet chuan ka fapa aiin ka phur tawh zawk a, kawng bumboh tak pawh chu kan hmu mam vek tawh mai a, thlen thuai thuai ka chak na chuan min tur nasa khawp a. Chumi piah lamah rilru in nunhlui a chhui kir a, ka chuanpuite \awng pawh ka ngaihtuah tawh lo. Kan khua chu ralkhat atanga a lan theihna atangin kan thlir a, Biak In leh School tlangte chu a ngai ngaiin a lo lang duai mai a, ralkhata sikul naupang tualchai velte pawh a hmuh theih.

Kan ding det a, kawng thlang lam ka han hawi thlak chuan eng dang ka hmu lo, mahse ka mitthla a Pu Zuia hmel erawh chiang takin ka hmu thung. Helai vel hi naupangte kan nih lai a Krismas dawn apianga Pu Zuia hova naupang dangte nen Biak In cheina tur pangpar kan lakna thin kha a ni a. Tlangsam par leh vawihuih hrui te kan chhat a, kan rik chel chulna thin kha a ni. Hmawng tui khur kan thleng a, he tuikhur ngei hi a ni ka piin hming lem a lo put chhan kha.

A darkar zawnga chhut chuan darkar rei loteah kan khua chu kan thleng mai a, mahse chu darkar reilote chhung chuan kum 20 hma lam kha min hruai kir a, rilru erawh a vak kual thui hman hle thung.

Thing lukham leh thing tang ro kan putna thin tuikhur chhak tlang ‘Mual et et’ te chu ka han hawi chhova. Tawlailir ke tur Fartuah thing kan put thinna te pawh a ngai ngaiin an la inphah duai mai. A lehlam mual, Ridawpi Lung awmna leh Roman Biak In te kha engemaw ti takin kan ngai a, tuikhur kal nikhua pawh hian hawi pawh kan hawi chho ngam thin lo. A chhan chu, Biak In tukverhah khan kan thianpa pakhatin ‘ramhuai lu zum’ a hmu tlat, hlau tak kan ni. A chang leh tukverh a\angin kan va bih dek dek a, kan tlan darh leh hak thin. Ridawpi lunga milem inziak te kha en pawh kan en chiang ngam thin lo.

Kum 1986 hma lam zawng kha chu rambuai lai a la ni awm e. Darlung tlanga sipai awmte kha kan khuaah hian an rawn kal thin a, ar leh kel te an zawng thin. Sipai an rawn kal tawh hi chuan ‘kawh’ miah loh tur a ni ringawt. Inah kan tlan lut a, bang awng atangin kan thlir mai thin. Eng nge a chhan ka hre lo, sipai an rawn kal an tih hi chuan silai nei kha chuan an thukru nghal vat zel a, a ni tur rengah kan ngai mai thin. Ramhnuaiah te hian mi silai thuhruk te hi hmuh tur a awm leh fo thin.

Tum khat chu, Biaknunga leh Zohmachhuana te ho hian ram kan kal a, keini an naute ho Thankima leh Lawma (tuna kan YMA hruaitu lo ni ta te hi) te nen kan ni a. Hnahthial lui kam velah phur taki hruai kan chhat a, aidu kung hmangin silai lem te kan siam a, a thenin LMG lem te an siam a, kan hlim khawp mai a. Kan siam zawh hnu chuan keini ho chu hruiin kan kut leh ke-ah min tawn bet a, thingah min thlung ta a. An tlan ta daih mai a, Thankima te ho nen hian kan han te tak tak mai chu(h), kan intal chat phung mai. A hnuah min phelh leh a, tap pur chungin kan haw ta a.

Naupangho intihhlimna nuam pawl tak pakhat chu hnim bawh en kha a ni a. Tlangsam buk te hi engmah hlauh nei lo lem lo khan kan han bawh vak vak zel mai a, a nuam phian mai. Amaherawh chu, tih fuhloh chang erawh chuan a hnuai lama vawk ek lo awm te kha delh fuh a awl khawp mai.

Krismas ruai theh ni a ni a, chawhma lamah naupang ho kan inhawr khawm a. Ruai theh na tur hnah la turin kan liam dawr dawr a. Hnahthial hlai pui pui te chu kan tel khawm a, hruai fei chi kan chhat a, lian pui puiin kan tel a. A zawnna tur thing tuai kan sat a, hnah tel lian pui pui chu zawn theihin kan siam a, a hma lamah hrui zenin a pawhna tur kan siam bawk a. Naupang 2o/30 rual velin kan zawn a, nuam tak a ni. Chutah khua kan han thleng a, fatu hovin duhsak takin thingpui leh kurtai nen min lo hmuak a. Chu mai a la ni lo, mipui nawl pui ei hma in fatu ei rualin hnah la ho min han ei hmasak tir bawk a. Khatiang baka duhsakna sang kha a awm chuang lo.

Engtik kum nge ka chiang ta lo, Krismas lawmna ruai kha kan nawn chho zel a, kumthar a hnai ta kuar mai a. Chutah Kohhran hovin Pathian hmingin tiin ramchhuah an rawt mauh mai a, phur takin an ramchhuak ta a. Keini naupangho chuan kan lo nghakhlel khawp mai a, chutah le thawm kan hre ta. Sazuk lian pui an kap a, a kaptu pawh Pu Chhuanga an rawn ti chu a hmuak turin kan tlan nghal a. Lian hi kan han ti khawp a, kha sazuk tluka lian kha ka la hmu lo ang. A hma lamah hruiin kan pawt ve a, kan haw haw hluah hluah mai a, a nuam ve khawp mai.

Lehkha zir ve tak tak lem lovin Primary Sikul kha kan kal ve ziah a, ‘A’ pawl velah kan thu thin. Chhunah thlawhna a rawn thlawk ri vung vung a, Darlung tlanga Sipai Camp vel chu a hel kual vut vut a. Sipai Camp zawnah chuan bawm engemaw zat hi a thlak thin a, a changin parachute a thlak a. Hmuhnawm ti tak takin kan thlir thap thin a, bawm a thlak tum hi chuan ‘bek’ hi kan lo ti dual thin. Bek(bag) a ang hle thin tak a. Khatiang thlawhna kha Dakota a ni mai thei. A chang chuan Helicopter te pawhin a thlak thin bawk. Tunhnu a ka ngaihtuah let hian khatianga thlawhna in thil a thlak lai kha a tak takah chuan hmuh tur a awm ta miah lova, TV leh film vela kan hmuh bak hi chu. Kan lo vannei khawp mai ka ti.

Khaw hmawr chhim lamah ka pu huan hi Lallula hmun tih a ni a, hmanlai Mizo lal ropui Lallula hmun kha a ni a, a ram a pharh tha a, a zau hle bawk a. Ka pu hian a nei ta a. Nitin hian a kal thin a, thlam te sa in a chang chuan a va riak hial thin. Inrinni leh tlaiah te hian thingphurin kan unau ho ten kan kal thin a, a changin nu te thingphur kan zui bawk a. A huanah chuan Fu huan zau tak mai hi a siam bawk a, a khat tawkin fu her turin chhungkua in kan kal thin. A thenin fu an sat a, naupang hovin a herna tur zawlah kan thiar khawm a, kan ri chel chul mai a. A her turin Bawng kan hmang ngai lem lova, naupang hovin kan nawr kual mai thin a. A hahthlak viau na in hah kan hre lem lo. A then an lo uai ru a, an mawngah kan han pet leh tawk thin. Keini naupang chuan hmawngsawi hawn loh mawlh kha kan hlau thin a, mau thei ah kan ak khaw far thin a. Khatih lai hunah chuan intihhlimna (picnic) dang a awm chuang lova, khatiang kha chhungkua a kan intihhlimna hun a ni ve a, kan nghakhlel hle thin.

Sunday, May 1, 2011