Sunday, December 19, 2010

Hnam hmangaihna hla phuahtu Kaphleia


Kan thupui han chhiar mai hi chuan ‘Kaphleia hian engzat fakau nge hnam hmangaihna lam hla hi a lo phuah ’ tih pawh inzawh awl tak tur a ni. Amaherawhchu, a hla phuah zat te leh a hla phuahte hi a that leh that loh lam te, literature zirna lam atanga thlira a ril leh ril loh lam pawh thluk vak ka tum lo. Kaphleia hian eng rilru pu in heng hnam hmangaihna lam hawi hla te hi a lo phuah chhuah tih lam sawi ka tum zawk a ni.

Kan hriat angin Kaphleia hi kum 20 a pel chho awrh tihin Zoram pawnah lehkha zirin a chhuak a, chutih lai chuan a zirna hmun Shillong khawpuiah chuan Mizo an la tam lo hle. Mi lungleng thei tak a nih avangin Shillong khawpuia han tei ruk ruk chu a khua a har thin hle a ni awm e. Hemi hnu hian kum 1933 velah India ram hmun thenkhat tlawhin Zosap Pi Zaii hovin Zaipawl in an lo zin kual hrep bawk. Shillong-a High School a zir zawh hnuah Zoram lamah lo haw in ME School-ah a nghet lovin zirtir hna a thawk a. Kum 1935-a Matric a zawh hnuah Calcutta khawpuiah IA zirin Scottish Church College-ah a zu awm leh bawk. Amaherawhchu kum kum hnih hnu, 1937-ah TB natna in a tlak buak tak avangin Zoram lamah a rawn haw hlen ta a ni.

Thian pakhatin ‘kan Zoram chhungah, mahni in leh lova ngeiah chhungkua a han awm hi ngat ngat hi chuan, politik luh chilh ve loh phei chuan hnam veina rilru hi put a har khawp mai. Mahse Zoram pawn atang chuan Zoram hi kan vei lo thei lova, hnam rilru put chu a awl deuh’ tiin a sawi thin. A ni taka, hnamdang zingah chuan mahni ram leh hnam chhan chu na tak a ni. Hnamdanga kara kum engemaw zat han chen meuh chuan kan ngaihtuah ngai loh thil tha tak tak, Zoram thatna tur thil tha tak tak kan sawikhawm reng zawng a nih hi ! Kaphleia pawh hian hnam veina rilru a put tanna hi kum 5/6 vel chhung Zoram pawna a awm lai hi a ni awm mang e ! a tih theih. Hetia Zoram pawn hmun hrang hrang a tlawh kual lai leh lehkha zira Shillong leh Calcutta khawpuia a awm lai hian a ram ‘Zoram’ chu a ngaih a bang thei lo. Chu rilru atang chauh lo chuan he hla hi phuah chhuah theih a ni lo-

“ Hringmi lungmawlin mahni sumtual ngaiin,
Kei ka chan Zoram ka ngai bang lo ve,

“Ka ngai zual thin kan Zoram nuam,
Anpai khua lian a hneh chuan;

“A thenin Africa, a thenin vur ram,
A thenin tuifinriat thliarkar kan ngai e;
A thenin phaizawl, a thenin tlang ram,
Kei ka chan Zoram ka ngai bang thei lo ve.”
(Kaphleia, Zoram nuam, 1937)

Pu Thangkhuma’n ‘ka haw dawn kan tih chuan Zoram kan sawina a ni thin’ a lo tih ang deuhvin khawi hmunah pawh awm se a ram Zoram chu a ngai a, a au vawng vawng thin. Hnamdang zinga a khawsak nasat avangin an chezia leh khawsak phung a hmu nasa a, an ram leh hnam an phatsan ngai lo tih te, hnamdang zingah pawh awm se an hnam chin dan an phatsan duh lo tih te pawh a zirchhuak bawk. Ram zawl zau pui pui te hmu in, ram hausa tak tak te pawh hmu thin mahse,

‘Chung Pathianin lei chung, ram tin, hmun tin hi,
Hnam tin naufa zalen nan siam mahse
Hringmi lungmawlin mahni sumtual ngaiin
Kei ka chan Zoram ka ngai bang lo ve.’
tiin a ram chu khawvel zawng zawnga a ram ngaih ber a la ni tho.

A lehkha zir lai hian zirlaibu bakah lehkhabu chi hrang hrang a chhiar nasa hle tiha Diary atangin a hriat theih a, chung zingah chuan My Struggle by Adolf Hitler, A Biography of Napolean Bonaparte, The Groundworks of British history by GT Warner & CHK Marten te hi a chhiar nasa hle. Heng lehkhabu a chhiar atang hian Hitler-a te, Napolean-a te rilru in a hneh a, England lal ropui lo indin chhuah dan te hian a hneh takzet a ni. Hemi piah lamah hian thian a kawm zau hle tih a lang bawk a, a Diary-a a lan dan chuan Naga hruaitu AZ Phizo te nen pawh an inkawm thin ni awm tak a ni. Hetiang a nih avang hian a rilruah hnam veina rilru (nationalism) hi hetih hun lai hian a lo inkui tiak viau tawh a tih theih.

Kum 1903-ah Zosapthara’n Zofate fuihna leh hnam rilru put tir thei tur hla a lo phuah chhuak a,

Mizo kan ni lawm ilangin,
Kan hnam thatna zawng zelin,
Thil tha in kan ram timawiin,
Mizo lawm teh u’ tiin.

Hnam veina kawnga kan Zosap chi tuh hi a tiak tha hle niin a lang, a hnu deuhvah Mizo tlangvalte rilru atangin hetiang lam hawi hla hi a lo chhuak ve ta a. Thanga chuan 1908-1911 chhung khan hnam hla pahnih, “ Mizoram, Mizoram, ka thlahlel che” tih ah hia chuan Kaphleia hi a rawn lang chho ta niin a lang. Kum 1937-a Calcutta-a a awm laia phuah ‘Zoram nuam’ tih ah chuan

‘Aw Zoram, ka thinlungin ka hmangaih che,
Ka theihna leh finna I tan ka pe
I retheihna, chhukchho har miten sel mahse
Kei ka chan Zoram ka ngai bang lo che.’

tiin a theihna leh finna zawng zawng chu a ram tan a hlan thu a puang. Heti khawpa inpekna nasa hi ropui khawp mai. Chu rilru chuan a ni -

Zoram ! Ka ram !
Lu chhum ban chhum huam a,
Kan pipute sah zau;
Mi huaisen leh tlawmngaite pianna
Ral rel thiam leh hla phuah thiamte pianna;
Lui tin, tlang tin mi hrang sulhnu
Dai ngai lova zaia chawi hnu
Dawnin ka ngaihlu zual, ka ram !

tih hla rawn phuh chhuah tir thei tu chu ni !

A pianna ram chu ram rethei leh chhengchhia, hmuhsitawm mai mah nise a tan chuan a hlu ber fo thin.

‘Riakmaw angin kawl pawh vel ila,
Sappui tual nuamah pawh leng ila;
Ka muanna thing thiang I ni,
Ka rinpui leh ka chhuan I ni.

‘Ka muanna thing thiang, ka rinpui leh ka chuan I ni’ ti hialin a ram chu inngahnan a hmang a, a chapo pui hle a ni. A hla te avang hian Zofaten hnam veina thinlung kan lo pu chho tial tial ti ila kan sawi sual kher lovang. ‘Zoram ! Ka ram ! Lu chhum ban chhum huam a, Kan pipute sah zau’ a han ti te hian Pasaltha mual liam tawh ropuizia leh ram tan an inpekna hlu tak te min hriatchhuah tir a. Kum 1792-a Captain Rouget De Lisle- a phuah, French ho hnam hla ‘La Merseillaise’-

“ To arms, to arms, ye brave !
Th’ avenging sword unseath !
March on, march on, all hearts resolved,
To victory or death!”

in French mipuite rilru nasa taka a kaihthawh a, Sipai hotu pakhatin “ he hla hian ka sipaite chu sipai dang sang khatin an belh tluk zetin a ti chak a ni” a tih ang tluk zet khan Kaphleia’n ‘lu chhum, ban chhum huama kan pipute sah zau’ a han ti hian Zofate rilru a dek thuk a ni.

Kaphleia hun lai hian Zoramah heti em em mahni ram ngaihlu a, ‘hnam hmangaihna rilru’ (feeling of nationalism) chawk tho thei tur khawp thil thleng a awm lo niin a lang. Politics lamah pawh thawm kan la nei lova, Bawrhsap ho pawhin Lal te kaltlangin muang takin ro an la rel a. Mipui mimir pawh hemi kawngah hian kan la harh vak lo niin a lang. Hetiang dinhmun a nih laia Kaphleia’n hnam rilru a pu tlut mai leh a thuziak zawng zawnga a thu ken laimu a ni zel thei mai hi a ropui a, tluk loh rim a nam hle a ni.

Zoram a hmangaih a, tuma hnuaia a tluk luh a phal lo. Mahni a dingchhuak thei tur in a ram chu a beisei a, mahse a innghahna chu Pathian a ni.

‘Aw, chung Pathian,
Hnam tin khawngaihtu thin;
I fate bawk kan ni,
Mi hnuaia kan kun bik phal suh la.
Hnehchhiah leh bumna min dopui la,
Kan innghahna thutak ni se;
Kan tih leh kan sawi apiangte,
Pathian leh kan ram tan nise.

Tunlaia political party pakhat, MNF ho thu laimu leh an innghahna, ‘Pathian leh kan ram tan’ tih pawh hi kum 1939 daih tawh kha Kaphleia hian a lo tuipui daih tawh a, Kan tih leh kan sawi apiangte, Pathian leh kan ram tan nise tiin. Pathian rinchhan chauh lo chuan hnam a dingchhuak dawn lo tih hi a hmu chiang a, chumi atan chuan Pathian chu a au lawm lawm a ni.

Aw, chung Pathian
Mahnia ding turin
Thudik leh fel zawmin
Chakna, finna min zuk pe la
Kan pipute tlawmngaihna hlu kha
Thangthar zelah rawn chhem alh teh
Kan rilru leh kan chaknate
Pathian leh kan ram tan ni se.

A tawp berah chuan, B. Lalthangliana chuan ‘Kaphleia hi nationalist dik tak leh Mizo zinga a hmasa ber pawl a ni ngei ang’ a ti hial a. (Kaphleia Hnuhma,1990, p.xxiv). A dik khawp mai. A hla phuah ah chauh lo pawh, a thuziak zawng zawng deuh thawh ah hian a ram tana thil tha tur leh mi te zirtirna lam thu a lang nasa em em a, chu chuan a thanemngaihzia a tichiang awm e.

No comments:

Post a Comment