Friday, April 16, 2010

RAM LEH HNAM HMANGAIHNA HLA
- Malsawmliana

Tunlai thangtharte rilru a riak reng thin leh kan thupui ber lo ni ta ram leh hnam hmangaihna hian zofate min chiah hneh ta hle mai. Kan rama tlawmngai pawl lian ber leh huhang ngah ber ti a sawi ngam YMA te pawhin hma a han la chho bawk nen, tunah chuan mizo fate hi hnamah kan chiang ta hle in a hriat a, a lawmawm hle mai. Kan thupuiah hian ram leh hnam hmangaihna hla kan han ti tak na a, hemi hrulah hian hnam rilru(nationalism) putna kawnga hla hnathawh leh mi rilru a chawh thawh dan te han tar lang tel ila.

Kum zabi 18-na hma lamah kha chuan tunlai a hnam rilru leh hnam hmangaihna kan neih ang hi khawvel hnam hrangte zingah a awm meuh lo va. Hmanlai kan pi leh pute khawsak ang deuhvin mahni khua leh tuiah an tui zawk a, hnam pum rilru an pu meuh lo. Amaherawh chu, kum 1789 a French Revolution a lo chhuah atang khan hnam rilru(nationalism) hi a lo piang chho tan a, khawvel hmun tinah chi leh hnam intih bingna te, inlak hran duhna te a lo piang ta zel a. Hetianga hnam rilru a lo pian takah chuan mahni hnam/ram tana thahnemngaihna a lo awm a, chumi chuan khawvel ram hrang hrangte inkarah in ngeihlohna a rawn hring chhuak a, indopui te hial a thlen phah kan ti thei awm e. Hnam rilru leh hmangaihna pu/nei tura infuihna tangkai tak leh hmantlak tak pakhat chu Hla hi a ni. Hla in miringte rilru a hruai nasat theihzia leh hna a thawh nasat theih zia chu kan hre theuh awm e.

Hnam hla(national anthem) chungchang han sawi hmasa ila. Khawvel ram hrang hrangte hian hnam hla(national anthem) kan nei theuhva, hengte hi mahni hnam chawisanna leh hnam tan a duhthusam sawi chhuahna an ni a, hnam hmangaihna rilru tak tak atanga lo piang chhuak te an ni. Chuvangin hnam hmangaihna rilru kaitho tur leh mahni ram tana rinawm tura infuihna hmanrua a ni fo bawk. French ho hnam hla ‘La Merseillaise’ hi kum 1792-a Captain Rouget De Lisle a phuah a ni a, a phuah hun lai hi France ramin hun harsa an tawh lai(tualchhung buaina) a ni a, mipuite rilru nasa takin a kai tho a,

“ To arms, to arms, ye brave !
Th’ avenging sword unseath !
March on, march on, all hearts resolved,
To victory or death!”

Sipai hotu pakhat chuan “ he hla hian ka sipaite chu sipai dang sang khatin an belh tluk zetin a ti chak a ni” a ti tawp mai. Tin, British hnam hla ”God Save the King/Queen” te, China ho hnam hla, ”March of the Volunteers” te, German hnam hla ”Deutschland, Deutschland Uber Alles” tih te leh Russian hnam hla “Gimn Sovetskogo Soyuzer “ tih te chuan an ram mipuite chu hnam rilru putna kawngah thinlung hmunkhatah a luantir thei a ni.

India ram kan thlir pawhin British hovin min awp beh hnu ah hnam thanharhna hi a lo awm tan a. Kum zabi 19-na vel a Indian Nationalism in a tum ber chu British ho awp behna hnuai a tanga talchhuah a, mahni a din(independent) hi a ni ta reng a. Harsa takin British laka kan zalen theih nan beih chhoh a ni a. Nunna tam tak sengin kum 1947 ah zalenna kan lo nei ta. Kha mi hun chhung(freedom movement)a India mite tanrualna siamtu leh titha tho tu chu hla a ni. Bankim Chandra Chatterji-a novel ‘Anandmath’(kum 1882-a chhuah) ah chuan hla pakhat ‘Bande Mataram’(Hail to the mother) hi a tel a. He hla, ziakmi thenkhatten ‘the Bible of modern Bengalee patriotism’ an tih hial, hian India mite zingah nasa takin hna a thawk a, hnam rilru an lo put phahna chhan pawh a ni kan ti thei ang(a bikin Bengali ho zingah). He hla hi kum 1896-a Indian National Congress(INC) Session-ah khan sak a ni a, January 24, 1950 khan Indian National Song atan puan a ni ta nghe nghe a. He hla atang ringawt pawh hian hla in mihringte rilru a chawh thawh theih zia leh mihring rilru a kaihruai theih zia lang chiang hle a ni. Tuna India hnam hla, Rabindranath Tagore a phuah ‘ Jana gana mana’ te pawh hi India ram a hnam chi hrang hrangte inlungrual a, unau anga in en tura fuihna te leh India ram mawi tak chawina hla a ni a, hetiang hi hnam hmangaihna rilru atang chauh lo chuan phuah theih pawh a ni awm lo ve.

Mizoram bik han thlir leh ta ila. Mizo te hi mahni a ro inrel hran a khaw hrang hrang a awm thin kan nih avangin, ram leh hnam rilru kan pu har hle a. Kan hla hluite han en pawh hian hnam rilru pu tura infuihna lam hlate pawh, hun hmasa lamah chuan a vang viau a ni. Hnam rilru min puttir theitu tura hla rawn inlar hmasa ber nia lang chu Mizo pawh ni lo, Zosapthara’n kum 1903-a a phuah,

'Mizo kan ni lawm ilangin,
Kan hnam thatna zawng zelin,
Thil tha in kan ram timawiin,
Mizo lawm teh u'
tih hi a ni.

Amaherawhchu, a hnu deuhvah Mizo tlangvalte rilru atangin hetiang lam hawi hla hi a lo chhuak ve leh tan a. Thanga chuan 1908-1911 chhung khan hnam hla pahnih, “ Mizoram, Mizoram, ka thlahlel che” tih leh “Mizo fate u, finna zawng ula” tih te a rawn phuah ve leh a. Hemi hnu lamah hi chuan hnam hmangaihna lam hla hi a rawn chhuak ta pheuh pheuh a. Kum 1939-ah Kaphleia’n,
“Zoram! Ka ram!
Lu chhum ban chhum huama, kan pipute sah zau
.......Mahni a ding turin,.... chakna finna min zuk pe la
Pathian leh kan ram tan lo nise...”

tih hla a rawn phuah leh a, hei zet hi chuan Mizoram a ngaihhlut zia leh mahni ke a ding tura a duhzia thu te a rawn tarlang chhova. Mizo te rilru ah pawh a tla na hle nghe nghe a ni. Kum 1930-60 chho vel kha hnam hmangaihna /hnam hla lo pianchhuah vanglai a ni kan ti thei awm e. Anni bakah hian Rokunga, Vankhama, Liandala, Thanga, Laltanpuia etc. te pawhin hnam hla tha tak tak an phuah a. Kum 1947 khan Central YMA buatsaihin ‘hnam hla’ inphuahsiak huaihawt a ni a, hetah hian Rokuna hla “Ro min rel sak ang che’ tih chu atan thlan a ni a, tun thleng hian ‘ Mizo hnam hla’ a ngaih a la ni ta zel a. He hla hi ngun taka kan thlir chuan ‘ Mizo hnam hi Pathian hnena hlanna leh Pathian hnena ro relsak tura intlukluhna hla’ a ni awm e. Hei bakah hian Rokunga hla tho ‘Harh la, Harh la’ tih phei hi chu Mizoram buai lai(1966 bawr chho) vel kha chuan hnam hla pui a ni ringawt mai a, Mizo thalai tam tak rilru a chawk thova, thalai tam tak India sawrkar do turin ram hnuai lamah a tir chhuak a nih kha. Hun engemaw ti chhung chu sawrkar lam pawhin he hla hi sak an phal lo nghe nghe.

‘I ram leh hnam tan ding nghet la,
Thih thleng pawhin rinawm zel la,
Tho la, i ke in ding rawh’.
“Harh la, harh la, Zoram, i tlai ang e
..harh ru..aw hnam huaisen te u
hma lam pan zel ula,..thinlung tihuai rawh u..
kan hnam puanzar kan zar ve ang”

Laltanpuia hla, “Zoram hi kan ram a ni” tih te, “Independent kan Zoram tan” tih te chuan Mizo tlangvalte rilru a chhem alh a, kum 1966 a ram a lo buai pawh khan Mizo tlangval tam tak chu India sawrkar do turin an inpe chur chur mai a ni.
Tunhnai kum 10 chho velah hian nasa takin mizote hi ram leh hnam rilru putna kawngah kan harhchhuak nasa a. Hei hi kan rilru a lo changkan tak vang leh khaw hawi a lo zauh tak vangte, tlawmngai pawl leh zirlai pawlte hmalakna avangte leh politics kal fuhloh avangte a ni awm e. Hnam hmangaihna hla pawh tunhnaiah a lo piang chho ta zel a. Ho te a lang tangkai ve tak chu, tunlai a hnam hmangaihna hla chhuak thar hote hi a thu a that bakah a thluk a mawiin a satute hi tunlai zaithiam lar tak takte an nih avangin thalai ten kan ngai thla nasa a. Hnam veina rilru min puttir. Hei hi thil tangkai tak a ni awm e. C.Zoramliana hla

“ Kan vanglai hun leh ni zawngte
Kan ram tana hlan zelin;
Fam dairial pawh chang ila,
Kan sakruang Mizoram tan”
tihte, Daduhi hla,
“ Aw zofa i thanharh hun chuan
Kan ram, kan hnam min phel darhtu
Chi intih bingna hi sirah hnawlin
Hmatiang sawn zai relin, Kan leng tawh ang”

tihte hian Mizo fate hi chi leh chi, inthliar lova lungrual taka rilru hmun khat pu a leng ho dial dial turin min sawm a. Kan ram leh hnam chimrala a awm loh nan te, kan ram zim te hi phel darh a nih lohnan te a thahnem ngai taka thawk turin min sawm lawm lawm a ni.

Tunah chuan independent duhna rilru a bo tawh a, kan nationalism pawh a tum(goal) a lo danglam ta. ‘Ram leh hnam rilru i pu ang u’ kan tih chuan ‘ kan ram hi a zim tawh em a, chuvangin thendarh a nih a, hnam dangin min chimral lohna turin tan i la ang u’ kan tihna tluk a lo ni ta.

“ Chhinlung a chhuak zofa mi huaisen te,
Thian chhan thih ngam a, pipu sul sutute;
Tunah ngei hian an dungthul leh ang u,
Lung kan rual chuan kan hnam a him ngei ang”
tiin zofa zawng zawngte chu inpumkhat turin min sawm a, kan ram thendarh a nihlohna turin tan la thar turin min fuih sauh sauh a. Tun hnaiah Mizoram thendarh tuma beih a’n ni chho te hi Mizo hnam rilru pu tan chuan a na in, a lungchhiatthlak a,

“ Ka dawn thin kan Zoram hi
Engah nge hnam khat unau te
Doral an chan tak hi,
Hmelma duhthusam in maw,
Kan hnam leh kan ram a phel ang maw !
Kei zawng thinlai a na, ka phal thei lo”
ti a indawm kun ngawih ngawihna tham a ni.

Mizo history a chhim leh hmar indo chhan ni an sawi thin chu,
“ Bunghmun pai ang pawm tawh hnu,
Chengte ah lam ang let e, Lalpuithang lema”

tih mai a ni. He hla tlar hnih avang ngawt a indona a chhuak thei anih chuan, kan ram leh hnam hmangaihna hla neih zozai te hi chuan Mizote rilru ah nasa takin chi a tuh ang tih i beisei tlat ang u.

Tunah chuan ‘decade of nationalism’ ah Mizote kan chuang kai ta a. Hnam dang nupui/pasal a neih te chu a tum pawh tum chhin tawh lo ila, Zo hnahthlak zawng zawngte inpumkhat a, inzawmkawm(unification) tura beih a nih lai mek a, a inla hrang zawng a chetna te hi i bansan tawh ang u. Tichuan kan ram hi a lo par vul leh dawn nia.
“ Chu hun chu ka nghakhlel e,
Lungrualte a chhinlung chhuak,
Hmatiang kan sawn hun tur chu,
Zoram mai duhtawklovin,
Khuavel kan la chhing ngei ang”





No comments:

Post a Comment