Article :

Tum Mumal neia lehkha zir a tul
- Malsawmliana

Khawvel finna sang zel leh hmasawnna lo awm zel hian a ken tel pawimawh tak chu mihringte mamawh lo pung ve zel hi a ni. Nitinin mamawh kan ngah tial tial a, hmana a tel lova kan awm theih kha tunah chuan a lovin kan awm thei ta lo. Zirna lamah pawh hma kan sawn zel a, hmana kan hriatloh leh tul lova kan ngaihte kha kan lo thiam ta in, hriat ngei ngei tul a lo ni ta bawk a. Hei vang hian nasa takin zirna lamah pawh hma kan sawn phah a, mithiam pawh kan lo thahnem ve ta hle. India ramah phei chuan ziak leh chhiar tamna ber dawttu kan ni pha hial tawh. Amaherawhchu lehkha thiam kan tam viau rual hian kan phu tawk hna thawh tur erawh a tam lo viau mai a. Lehkhathiam hna neilo leh tih tur hrelo kan inpel suau suau ta mai a nih hi. Hei mai bakah hian lehkhathiam hnathawh tur nei lo pawlte pawh a lo pian phah ta hial a ni.
Mizoram mai ni lo, India ram leh khawvel hmun hrang hrangah pawh hnathawh tur van avangin harsatna kan tawk mek a, hei hi a chhan tam tak a awm thei awm e. Kan ram bik kan thlir chuan tunlaiah lehkha thiam tak tak hnathawh tur nei lo kan thahnem ta hle mai a. Kan ram ei leh bar dinhmun tlakchhiat vang te pawh a ni thei ang. Tin, zirna kawnga kan kal laiin tum mumal leh tinzawn bik nei lova kan kal vangte pawh a ni thei bawk ang. Tunhma deuh te kha chuan pawl 10 a passed tha deuh te chuan science lak tur emaw tiin an la dual dual a, science la lo te pawhin tum mumal nei lem lovin general line-ah kan kal duak duak a, thiante zir ang apiang zir ve kan tum a, kan career lam kan ngaihtuah ngai lo. Hemi nghawng hi anih hmel a, tunlaia lehkha thiam tak tak, thawh tur nei lo kan kat nuk nachhan hi. Tun thleng hian BA/MA zirlai te pawh tum mumal la nei lo an kat nuk mai a, zir zawh hnua tum neih chauh hi a hrisel lo hle a ni. Hnamdang/vai ho te chu an tetlai atangin an nu leh pa ten an kalna tur an thlan felsak nghal thin a, chumi lam hawi chuan an zirna tur pawh ruahmanna an siamsak thin a ni. Keini chu kan nu leh paten hetiang lam hawia inkaihhruai hi a nachang an hre lo fo thin. Mahni zir zirin kan zir a, kan tawng tawng kan tawng mai thin a nih hi. Hemi kawngah hian nu leh pate pawhin tan la sela, kan faten high school an kal lai atangin an thiamna lam leh talent an neihna lam zir chiang thin ila, chuta tang chuan an kalna tur lamah kal tir mai hi a finthlak hle a ni.

A. Tum mumal neiha tul :
Thil engpawh ti dawn ila tumna a awmloh chuan a hlawhtlin theihloh tih chu hriatsa a ni. Amaherawhchu, thufing chuan ‘tumna a awm chuan kawng a awm’ tiin a sawi thung a, chuvangin tum mumal tak nei a, tihhlawhtlin chu a tum tak tak tan chuan thil theih a ni.
i) Tum mumal nei lovin a nghawng te : Tum mumal neia lehkha kan zir thin loh avanga harsatna kan tawh te hi sawi sen a ni awm lo ve. Tlema zawng han thai lang ta ila :
a) A lang sar berah chuan, tum mumal nei lova lehkha kan zir chuan zirlaiah thahnem ngaihna tak tak a neih theih lova, chu chuan inthlahdahna leh a tawpah chuan hlawhchhamna a thlen thin a ni.
b) Rualelna an nei lova, mahni thlen chin chinah duhtawkna an nei mai thin.
c) Hna thawh tur zawn chungchangah harsatna a thleng thin. Tunlaiah lehkhathiam an thahnem tawh a, line hrang hrangah pawh thiamna bik(special area) nei pawh an kat nuk tawh a. Chung ho chuan tum mumal tak neia lehkha an lo zir avangin hna ruak awm veleh an lut nghal mai thin a. Tum mumal nei lem lova lehkha zir chu, lo zir chhuak pawh nise, hnaruak awm apiang an bawh lo thei lova, inzir chawp leh zel a lo ngai a, an tan hnathawh tur hmuh a har bik thin a ni. Entirnan, civil service-a luh tum chuan pawl 12 atangin an lo inbuatsaih lawk thin a, an tum ngar ngar thin a ni. Tam tak chuan BA/BSc kan zawh hnuah kan han tum chawp ve a, inchhiar nel nualin kan exam ve leh pawp thin a, tlin chu sawiloh, exam ve nih pawh a zahthlak zawk a ni.
d) Tum mumal nei lova, lehkha kan zir rei lutuk chuan kum a lo over thuai thin a ni. Entirnan Sipai lamah phei chuan kum bituk hi a awm zel a, hei vang hian officer grade-a lut tur chuan pawl 10 vel atanga lo inbuatsaih lawk a ngai a. BA/BSc vel zawh hnua kan tum ve chauh thin avang hian kan kum a lo over leh tawh thin si a, tam takin chance tha kan bawhpelh ta thin a ni. Chuvangin, tlai a awm thei tih kan hriat a pawimawh hle a ni.
ii) Tum nei tura inbuatsaih dan : Tunah chuan tum mumal nei tura thil hriat ngai te han tarlang leh ila:
a) Mahni inhriat chian tur a ni. Eng mizia pu nge ka nih a, eng ang thiamna nge ka neih ? Ka talent neih te eng ang nge ? Ka tui zawng eng lam nge ? tih te hriat chian a tul hle.
b) Ka tuina lamah hian kal ta ila, eizawnna tlak leh chhungkaw chawmna khawp a ni ang em ? tih hi ngaihtuah a tul hle bawk. Entirnan, music lamah tui ta viau ila, eizawnna khawp kan ramah a awm ang em ? Kan ram economic dinhmun leh changkan dan te enmil thiam a pawimawh hle.
c) Ka thil tum/career thlanah hian damchhungin ka tui ang em ? Ka thawk reng peih ang em? tih te thleng pawhin ngaihtuahna hman a tul.
d) Ka thil tum leh nih tum thleng pha tur hian ka tlin ang em ? Ka quality neih hian a phak em ? Ka taimakna hian a tlin em ? ka ti ve uk ang a, ti zo leh peih lovin ka pam tul san ang em ? tih te thleng pawhin ngaihtuah a ngai. Zirlai tam tak ti uk a ti leh zo si lo an tam hle. Hei hian nasa takin an hun tha a paih a, an tlai phah duai thin a ni.
e) Kan chhungkaw dinhmun eng ang nge ? kan hriat a ngai. Tunlaiah zirna te a lo hautak tawh a, phai lama zir tur tan phei chuan sum sen fe a ngai tawh a. Hei vang hian kan chhungkaw khawsakin a tlin loh tur career thlan hi a tha ber em ? tih te pawh ngaihtuah ila. A leh lamah chuan, thiam tak tak leh talent nei tha tak tak te chhungkaw harsatna avanga an nih tur ang ni thei ta lo an thahnem hle a, a pawi viau a ni.
f) High School kan kal lai hian tum mumal neih tawh (career thlan fel tawh) a tul. Hetih lai hun hi hun tha ber a ni. A chhan chu, MBBS/Engineer nih tum tan chuan Pawl 12(Science) tha taka pass a ngai a. Pawl 12-a Science la tur chuan pawl 10-ah Science leh Mathematics tih that a lo ngai leh a. MBBS nih tum viau mah la, Pawl 10-a Science ah i tihchhiat viau chuan i ni thei dawn lo a ni tih hriat a tul. Chutiangin thil dangah pawh. Hei vang hian Pawl 10 hi zirna lamah chuan a pawimawh lai, a bul thut a ni tih kan hriat a tul. Tin, High School kan han zawh chiah hian zir zawm zel kan tum chuan pawl-11 atangin line 3- Arts, Commerce leh Science ah te a lo inthen hrang tawh a. Thiante zir ang zir ve mai hi tunlaiah chuan an ching vak tawh lova, chuvangin Arts nge, Commerce nge ka lak ang ? tih kha thlan fel diam a ngai tawh bawk a. Sumdawng hausa nih kan tum chuan Commerce lak a ngai a, chumi tur chuan pawl 10-ah Mathematics tih that a lo ngai leh bawk a. Hengte avang hian high school kan kal lai hian kan career tur kan thlan fel a tul a ni. Chumi awmzia chu tum mumal kan nei tawh tur a ni tihna a ni.
g) Kan career thlan/ nih tum tihlawhtling tur chuan rualelna leh tumruhna kan neih a ngai. Rualelna kan neihloh chuan hlawhtlinna tak tak a awm thei lo. Zirlai kan nih laia duh duh nei thei dinhmuna kan din chuan rualelna neih a har bik thin. Hetiang dinhmun a dingte tan chuan a bak a awm tawh chuang lova, an tan zir zel tulna a awm lo.
iii) Kan mawhphurhna te : Heng a chunga kan han sawi tak te hi tum mumal nei tura tanlakna tur/career thlan dawna hriattur te an nih rualin zirlaite mawhphurhna a ni tel nghal bawk a. Nu leh pa te, zirtirtute leh khawtlang/Kohhran hruaitu tih tur lam tlem han tarlang leh ila :
1. Nu leh paten kan fate engang mize pu nge an nih a, eng nge an tuina zawng tih hi kan hriat chian a ngai. Hetiang lama inzirtirna leh inkawhhmuhna lam hi Mizote hian kan tlachham hle a, mahni kal kalin kan kal a, kan zir chho mawp mawp a, kan intawng harh ve leh mai thin zawk a. Nu leh pate atangin career thlan kawnga kawhhmuhna kan dawng ngai lo a ni. Hnam dang - Vai ho te chuan hetiang lama inkaihhruaina hi an uar hle a, an nih tur hi an thlan fel sak thin a ni.
2. Zirtirtute hi nitina zirlaite kaihhruaitu ber leh an ngaihsan berte an ni a, an thu hi an ngaichang hle a ni tih kan hriat a tul. Career thlan chungchangah hian zirtirna kan pek fo a tul. Mi hlawhtlingte leh enatawn tlak chanchin te hi hrilh hriat fo a tha. Tum mumal neia lehkha zir a tulna hi kan hrilh fo tur a ni.
3. Tin, khawtlang leh rawngbawlna kawng hrang hrangah pawh hruaitu lam te hian zirlaite hi kan hriatthiam a, kan awl thiam a tul. Lehkhathiam lo inhmang ai chuan lehkha thiam hi rawngbawlna lamah hna an thawk hlawk thei zawk.
B. Engtin nge kan inbuatsaih ang ?
Engtin nge thalai te hian eizawnna mumal kan neih theih ang a, kan tum te tihhlawhtling thei turin kan beih ang ?
a) Taimakna a pawimawh hle. Mi taima lo chuan eng kawng pawh zawh se an hlawhtling ngai lovang. “ Tupawhin hna a thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se” tiin Pathian thu in min hrilh a, hei hi i vawng reng ang u.
b) Rilru nghet leh tumruhna nen i thawk ang u. Vawikhat hlawhchham pawha beidawng nghal mai lovin ‘ka tum nge ruh saruh’ tiin i bei ang u.
c) Insiamrem thiam a tul. Mizote hi khawtlang leh Kohhran rawngbawlna a theih ang anga inhmang thin kan ni a, kan eizawnna/zirlai nen pawh inmil loh changte pawh a awm thei ang. Kan insiamrem thiam a tul awm e.
d) Inkaihhruaina tha kan mamawh. Thufingte 22:6 -a “Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lovang” tih kan hmuh ang hian thalai hruaitu, nu leh pa te hian mawhphurhna thui tak kan nei. Kan fate, kan naute hi anmahni an kal thiam lova, kaihhruai an ngai tih i hi hre reng ang u.
A tawp berah chuan, kawng engkima hlawhtlinna neih tur chuan taimakna leh tumruhna a pawimawh a, chumi hmang thei tur chuan tih tur kan neih a ngai a, tum fel fai tak kan neih a ngai. Tum mumal nei lo mihring chu tuifinriat zau taka kartu nei lo lawng ang mai a ni a, mi nghet an ni ngai lo. Eng nge i tum ? i tum tihlawhtling turin eng anga thui nge i kal tawh ? han inbih chiang teh.